15 bijzondere begraafplaatsen om voor of na je dood te bezoeken

Vandaag maken we een wereldreis langs 15 bijzondere begraafplaatsen, maar een tranendal wordt onze reis zeker niet! De dood is ook geschiedenis, cultuur, en kunst, om een paar dingen te roepen, en verrek, ook verdomd veel leven! En laat ik daar nou allemaal wel erg van houden. 

Dat alles komt samen op deze begraafplaatsen, waar elke steen en elk blaadje een verhaal vertellen. Sommige begraafplaatsen zijn beroemd om hun architectuur, andere om de beroemdheden (en spoken) die er wonen en weer andere hebben simpelweg een heel eigen sfeer. Zelfs Harry Potter komt nog even voorbij, en Carlos Ruiz Zafon.

Of je nu een geschiedenisliefhebber, een kunstliefhebber of gewoon nieuwsgierig bent, dit zijn 15 stemmige begraafplaatsen die je een keer moet bezoeken voor je doodgaat.

Of misschien ook juist daarna…

1. Ohlsdorfer Friedhof, Hamburg

Natuurlijk beginnen we in Hamburg, je had toch niet anders verwacht?

Het Ohlsdorfer Friedhof in Hamburg is het grootste begraafplaatspark van de wereld, en het is een prachtige plek om eindeloos te wandelen of fietsen tussen historische graven. Er zijn allerlei mooie routes uitgezet, maar je kunt natuurlijk net zo goed zelf op ontdekkingstocht gaan. Bekijk op het Ohlsdorfer Friedhof in elk geval:

• Het Riedemann Mausoleum
• Het Schröder Mausoleum
• De neogotische watertoren

2. Altonaer Hauptfriedhof, Hamburg

We blijven nog even in Hamburg, want aan de andere kant van de stad, pal naast het Altonaer Volkspark, ligt het Altonaer Hauptfriedhof. Het werd in 1916 gepland en ontworpen door de toenmalige Gartenbaudirektor Ferdinand Tutenberg. In 1923 werden de eerste mensen begraven, en sinds 2013 is de begraafplaats een officieel monument.

Tutenberg stelde zich de begraafplaats voor als een fraaie en groene plek waar ook mensen die het niet zo breed hadden een mooie laatste rustplaats konden krijgen. En dat is goed gelukt. Héél goed zelfs.

Geometrische vormen, lange lanen vol kersenbloesem, moderne herinneringstuinen, bos, zacht glooiende urnenvelden en de prachtigste treurwilgen die ik ooit gezien heb – deze begraafplaats is een oase van rust en als je het mij vraagt echt de allermooiste van Hamburg. Ja, zelfs nog veel mooier dan het Ohlsdorfer Friedhof. Tutenberg zelf ligt overigens ook hier begraven.

Neem zeker een kijkje op het Ehrenfriedhof, waar je de prachtige wilgen vindt.

3. Cementiri de Montjuïc, Barcelona

We verlaten Hamburg en reizen door naar Barcelona, naar het Cementiri de Montjuïc. De begraafplaats van Montjuïc werd in 1883 aangelegd omdat de oude begraafplaats (Poble Nou) helemaal vol lag. Het is in die zin dus een vrij ‘nieuwe’ begraafplaats, maar je struikelt er letterlijk over de kunstgeschiedenis. De aanleg van de begraafplaats viel namelijk samen met verschillende artistieke en kunststromingen: de vroege monumenten zijn geïnspireerd op klassieke en gotische stijlen en zijn goed voor een mysterieuze uitstraling, terwijl de graven van rond de eeuwwisseling onder invloed stonden van de Art Nouveau. Kortom: er is hier veel te zien, zo veel zelfs dat er drie wandelroutes over de begraafplaats zijn: een kunstroute, een historische route en een route die beide combineert. 

➤ Montjuïc is, vind ik, uiterst geschikt om De schaduw van de wind van Carlos Ruiz Zafón nog eens te lezen. Je waant je zo op het Kerkhof der vergeten boeken. Zafón is overigens in 2020 overleden en ligt begraven in Montjuïc.

4. Cimetière du Père-Lachaise, Parijs

Het Ohlsdorfer Friedhof in Hamburg mag de grootste park/tuinbegraafplaats ter wereld zijn, het Cimetière du Père-Lachaise in Parijs was in 1804 de eerste. Het ontwerp is gebaseerd op traditionele Engelse tuinen. Het resultaat is een openluchtmuseum waar natuur- kunst- en architectuurliefhebbers hun hart kunnen ophalen aan opvallende sculpturen, grafmonumenten en mausolea. Een beetje mysterie is er ook, met raadselachtige inscripties en symbolen op sommige graven, en er liggen beroemdheden als Edith Piaf, Oscar Wilde en Frederic Chopin begraven. Wil je van dit cimetière je eigen laatste rustplaats maken, dan kan dat, maar er is wel een wachtlijst.

➤ Rondleidingen over het Cimetière du Père-Lachaise

5. Begraafplaats Groenesteeg, Leiden

Fluks gaan we door naar de mooiste begraafplaats in mijn oude home town Leiden: Begraafplaats Groenesteeg, een historische begraafplaats uit 1813, gelegen op een klein eilandje in de Leidse Zijlsingel. Hij was nodig geworden nadat Napoleontische wetgeving begraven in kerken verbood en Leiden zijn rijke overledenen dus ergens anders kwijt moest. Op bijna 1 hectare liggen 1.149 graven waar 4.973 mensen rusten. De brug die je naar de begraafplaats brengt heet, heel toepasselijk, ‘de laatste brug’. Na sluiting in 1975 raakte de begraafplaats in verval, maar voor de begraafplaats kon verpieteren, werd hij gelukkig in 1978 een rijksmonument. 

➤ begraafplaatsgroenesteeeg.nl, voor info, rondleidingen en een uitgebreide geschiedenis

6. Greyfriars Kirkyard, Edinburgh

Onze volgende stop, Greyfriars Kirkyard (1562), ligt midden in Edinburgh en het spookt hier. Laat in de avond zou je hier bijvoorbeeld zomaar lastiggevallen kunnen worden door de geest van een wat onfrisse figuur, George ‘Bloody’ MacKenzie, de vervolger van een 17e-eeuwse presbyteriaanse beweging. Maar er is ook Greyfriar’s Bobby, een trouwe Skye terriër die meer dan tien jaar bij het graf van zijn baasje wachtte voordat hij uiteindelijk zelf stierf. 

De auteur die wij hier thuis niet meer noemen deed op Greyfriars Kirkyard inspiratie op voor een aantal namen in de Harry Potter-serie. Zo ligt er een Thomas Riddell Esq. die in 1806 overleed, en een William McGonagall, die vaak ‘de slechtste dichter van Schotland’ wordt genoemd. (Dan wordt je toch liever herinnerd als naamgever van Minerva McGonagall, zou ik denken…) 

➤ Plan je bezoek aan de Greyfriars Kirkyard

7. Joodse begraafplaats Altona, Hamburg

We keren terug naar Hamburg, en wel naar de Joodse begraafplaats in Altona. Bijna 7.000 graven vinden hier eeuwige rust aan de drukke Königsstraße. Het lijkt onmogelijk, als je de auto’s voorbij ziet zoeven. Toch is de Joodse begraafplaats verrassend stil.

Met zijn 1,9 hectare is het Jüdischer Friedhof een van de grootste bewaard gebleven Joodse begraafplaatsen ter wereld. Het is de oudste Joodse begraafplaats in Hamburg en de oudste Portugees-Sefardische begraafplaats in Noord-Europa. Niet voor niets staat deze plek sinds 1960 onder Denkmalschutz.

De begraafplaats bestaat uit twee delen: een Sefardisch gedeelte (1611) en een Asjkenazisch gedeelte (1616). Er zijn bijna 7.000 grafstenen bewaard gebleven. Wetenschappers pleiten voor opname op de UNESCO Werelderfgoedlijst vanwege de bijzondere culturele en historische waarde. Zeker in het herfstlicht is deze stille plek een bezoek waard.

➤ Bekijk hier mijn artikel over het Jüdischer Friedhof Altona

8. Skogskyrkogården, Stockholm

In Stockholm vinden we vervolgens de Skogskyrkogården of ‘bosbegraafplaats’. Dit UNESCO Werelderfgoed is een prachtig voorbeeld van hoe natuur en architectuur kunnen samensmelten. ’s Nachts wordt de begraafplaats magisch verlicht door talloze kaarsen in kleine lantaarns. Hoewel het ‘Bos der Herinnering’ veel anonieme graven herbergt, zijn hier ook graven van bekende mensen te vinden, zoals die van actrice Greta Garbo.

9. Historische begraafplaatsen in Salem, Massachusetts

Het begon in Salem in 1692 met beschuldigingen tegen buren nadat een mysterieuze ‘betovering’ de dochter en het nichtje van de dominee van Salem Village had getroffen. Aannames van schuld en angst voor de duivel zorgden vervolgens voor een nachtmerrie waarin onschuldige vrouwen en mannen werden beschuldigd, gevangengezet en geëxecuteerd. Toen het stof in 1693 was neergedaald en de laatste slachtoffers uit de gevangenis waren vrijgelaten, had de heksenjacht 25 levens geëist en ontelbare anderen geruïneerd. De doden werden opgeëist door familieleden die hen begroeven op ongemarkeerde plekken, uit angst dat hun lichamen zouden ook na hun dood nog mishandeld zouden worden.

Salem heeft drie historische begraafplaatsen waar slachtoffers van de heksenjacht begraven liggen: Broad Street Cemetery, Charter Street Cemetery en Howard Street Cemetery. 

➤ Wil je de historische graven bezoeken, kijk dan even op salem.org waar je precies moet zijn en wat je voor je bezoek moet weten. Voor meer over het historische Salem kun je meegaan met een rondleiding.

➤ Goede podcasts voor als je meer wilt weten over de Salem Witch Trials:

• Het eerste seizoen van Unobscured is een hele diepe deep dive in de Salem-processen
• In Our Time heeft ook een goede aflevering
• En Dan Snow’s History Hit, aflevering 1.310 

10. Neptune Memorial Reef, Miami

Veertig meter onder de zeespiegel voor de kust van Key Biscayne, Miami vind je waarschijnlijk een van de ongebruikelijkste begraafplaatsen die je ooit tegen gaat komen. Neptune Memorial Reef is namelijk een ‘onderwatermausoleum’. Het is het grootste kunstmatige rif ter wereld, geïnspireerd op Atlantis, en je kunt er alleen per boot komen.

De as van gecremeerden wordt verwerkt in cementen sculpturen die deel uitmaken van de rifstructuur. Als nabestaande krijg je de precieze GPS-locatie van het graf mee zodat je altijd op bezoek kunt gaan. (Handig!)

Hoewel het in de eerste plaats een begraafplaats is, hoopt het Memorial Reef ook 16 hectare onvruchtbare oceaanbodem te transformeren in een bloeiend ecosysteem. Meer dan 60 vissoorten en 14 koraalsoorten hebben er inmiddels hun thuis gevonden. 

➤ Bekijk hier o.a. video’s van het Neptune Memorial Reef – prachtig toch?

Foto: Todd Murray from Bloomington, MN, USA – Dive-42Uploaded by Sinuhe20, CC BY-SA 2.0 via Wikimedia Commons 

11. Highgate Cemetery, Londen

Highgate Cemetery, in eerste instantie gebouwd als privébegraafplaats, was aan het eind van de 19e eeuw dé plek waar hip en rijk Londen zijn doden begroef. Het heeft dramatische gotische mausolea, naar het schijnt een vampier en een aantal beroemde bewoners op het East Cemetery, waaronder Karl Marx. Wil je alles weten over de geschiedenis van deze begraafplaats, ga dan mee met een historische rondleiding.

➤ Bekijk de prachtige foto’s van The Alternative Guide en je kunt je meteen voorstellen dat er een vampier op Highgate Cemetery rondspookt.

12. Cimitirul Vesel, Săpânța

In het Roemeense dorpje Săpânţa bevindt zich het unieke ‘Vrolijke Kerkhof’, Cimitirul Vesel. In Duitsland zouden we zeggen: der Name ist Programm. Hier vind je geen treurige gedichten en klaagzangen, nee, op de vrolijkste begraafplaats van Roemenië worden overledenen herdacht met kleurige houten kruisen, versierd met afbeeldingen en geestige gedichten die hun leven en dood in detail beschrijven (van zuiperij tot vreemdgaan en grappen over je schoonmoeder, hier kan het). Deze traditie werd in 1935 gestart door de kunstenaar Stan Ioan Pătraş en na zijn door voortgezet door zijn leerlingen.

13. Oude Joodse begraafplaats, Praag

Op de Oude Joodse begraafplaats in Josefov, de Joodse wijk van Praag, zie je door de stenen het bos niet meer. Alles staat schots en scheef en de stenen, versierd met symbolen die het beroep of de afkomst van de overledene aanduiden, lijken elkaar overeind te houden. Ik was 19 toen ik hier voor het eerst was, en ik was diep onder de indruk.

Het oudste graf dateert van 1439! Gesticht in de 15e eeuw en in gebruik tot 1787, herbergt deze 11.000 vierkante meter grote begraafplaats 12.000 grafstenen, maar oneindig veel meer overledenen. De begraafplaats is namelijk meerdere keren uitgebreid, maar het was nooit voldoende om iedereen een eigen plekje te geven. Door dit ruimtegebrek liggen er waarschijnlijk 100.000 mensen begraven, in lagen boven elkaar. Onder de bekende personen die hier rusten, bevindt zich Rabbijn Löw, aan wie de legende van de Golem wordt toegeschreven (Eli Wiesel vertelt hier prachtig over). 

Ga in Praag ook zeker naar het Jewish Museum om meer te leren over deze historische begraafplaats of bezoek de begraafplaats en de synagoge met een gids.

14. Xoxocotlán Cemetery, Oaxaca

De begraafplaats van Xoxocotlán, Oaxaca, Mexico, heeft een geschiedenis die meerdere eeuwen teruggaat. Het oudste gedeelte, bekend als het Panteon Antiguo (Oude Begraafplaats), gaat terug tot het begin van de 16e eeuw, waardoor er dus een slordige 500 jaar aan geschiedenis ligt.

Hét moment om deze oude begraafplaats te bezoeken is tijdens Día de los Muertos tussen 31 oktober en 2 november. Dan komen families uit de stad samen om hun overleden dierbaren te eren en toveren de begraafplaats om tot een kleurrijk schouwspel van kaarsen, bloemen, offerandes, muziek, hapjes en drankjes. Een magische drukte van belang! 

15. Okuno-in, Koyasan, Wakayama

Kobo Daishi, de stichter van het Shingon-boeddhisme, rust in eeuwige meditatie in zijn mausoleum op de begraafplaats Okuno-in in het oude dorp Koyasan. Terwijl hij wacht op de Boeddha van de toekomst, biedt hij verlichting aan degenen die om verlossing vragen, waardoor het een van de heiligste plaatsen in Japan is.

Het is ook de grootste begraafplaats Japan, en bijna 1.200 jaar oud en is de laatste rustplaats van meer dan 200.000 mensen, voornamelijk monniken en edelen.

De ingang van de begraafplaats wordt gemarkeerd door de Ichi-no-hashi (de ‘eerste brug’). Daarvandaan leidt een 2 kilometer lang wandelpad je langs bemoste cederbomen naar het mausoleum. De laatste brug, de Gobyō-bashi-brug is waar bezoekers een eerbetoon brengen aan Kobo Daishi. In de Tōrō-dō, ook wel de ‘Hall of Lanterns’, branden 10.000 lantaarns onafgebroken. 

Meer lezen over bijzondere begraafplaatsen

Dat was onze wereldreis langs beroemde begraafplaatsen voor nu, maar heb je nog meer tijd te doden, dan is er uiteraard nog veel meer te lezen en zien:

• Wandelen over Zorgvlied, Amstelveen, Marcel Bergen en Irma ClementHet prachtige Zorgvlied in Amstelveen, bijvoorbeeld
• 222 Cemeteries to See Before You Die, Loren Rhoads
• Der Jüdische Friedhof Schönhauser Allee, Rosemarie Köhler en Ulrich Kratz-Wahn

Uitgelichte afbeelding: Highgate Cemetery, Londen

Bewaar deze 15 bijzondere begraafplaatsen voor later