Herinner je de jurk die het internet bijna sloopte? Nee, ik bedoel niet dat malle ding dat voor sommige mensen goud-wit was en voor andere blauw-zwart. Deze jurk is veel boeiender: hij heeft 400 jaar onder water gelegen, brengt ons in heel Europa en zorgde ook voor grote opschudding.
Over die jurk hebben historicus en Texelaar Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche een vijfdelige podcast gemaakt die ik je vandaag wil tippen: De jurk en het schweepswrak.
Een onzichtbaar rijksmonument
Voor de Texelse kust was het in de zeventiende en achttiende eeuw een drukte van belang. Hier lagen op het hoogtepunt honderden schepen tegelijk om voorraden in te laden en te wachten tot het weer goed genoeg was om verder te varen. De Waddenzee heeft nogal een eigen temperament, en bij heftige stormen ging menig schip naar beneden.
De bodem van de Waddenzee ligt dus vol met scheepswrakken en is een beschermd rijksmonument. Dat het Palmhoutwrak in dit onzichtbare monument gevonden werd, was daarmee niet zo opvallend, maar wat er uit het wrak tevoorschijn kwam, was dat zeker wel.
Het Palmhoutwrak
Het zeventiende eeuwse Palmhoutwrak werd in 2010 werd ontdekt en vanaf 2014, toen de Waddenzee het eindelijk prijsgaf, uitvoerig onderzocht. Het bleek een absolute schatkist te zijn die zo’n 1.500 objecten boven water gebracht heeft.
De indrukwekkende lading is in bijzonder goede conditie: van kostbare stammen palmhout die het wrak zijn naam gaven tot persoonlijke bezittingen van rijke lieden. Maar het zijn vooral de kledingstukken die de verbeelding prikkelen. Zo is er een zijden kaftan, een zilveren trouwjurk, en de jurk die het internet bijna sloopte: een bijna perfect bewaarde zijden jurk – zeldzame vondsten die wereldwijd de aandacht trokken. Hoewel de exacte herkomst en bestemming van het schip nog een mysterie zijn, wijzen sommige vondsten op een mogelijke koninklijke connectie. Een boekband met het wapen van de Stuarts en geruchten over een jurk van een hofdame voeden die speculaties.
Alle schatten zijn nu te bewonderen in museum Kaap Skil op Texel.
De vondst van het wrak is trouwens nog een heel verhaal op zich, dat je uit de doeken gedaan wordt in de driedelige NTR-docu De jurk en het scheepswrak. Wij gaan fluks verder met de gelijknamige podcast.
In dat Palmhoutwrak bevond zich de Nachtwacht van de Waddenzee
Toch het hoogtepunt uit het Palmhoutwrak was de zijden jurk, die bijna 400 jaar in het water gelegen heeft, maar die je na al die tijd zo nog had kunnen aantrekken. Geen wonder dat hij al snel de bijnaam ‘Nachtwacht van de Waddenzee’ kreeg.
De vondst van de jurk vormde het startpunt van een berg onderzoek, uiteraard. En dat van een boeiende zoektocht naar de oorsprong en eigenaar van de jurk, in de vorm van de podcast De jurk en het scheepswrak. In vier afleveringen zetten Arnold van Bruggen en Tjitske Mussche hun speurneus op en onderzoeken verschillende theorieën over de herkomst van de jurk, en reizen met ons door heel Europa.
De koninklijke connectie
In de eerste aflevering duiken we in de mogelijkheid dat de jurk gelinkt is aan het zeventiende eeuwse Engelse koningshuis. Er wordt zelfs gespeculeerd over een vrouwelijke spion aan het Engelse hof. Maar is deze theorie wel zo waterdicht als ze lijkt?
Van het toneel naar de zeebodem dan?
De tweede aflevering verkent een heel andere mogelijkheid: de jurk zou afkomstig kunnen zijn uit een theatergarderobe, en de eigenaar was daarmee misschien helemaal geen vrouw, maar een mannelijke acteur, want mannen namen in die tijd doorgaans ook de vrouwenrollen op zich. Deze theorie wordt ondersteund door het feit dat veel Engelse theatergezelschappen in die tijd op de vlucht waren. Een Duitse textielexpert onthult fascinerende details over het postuur en de leeftijd van degene die de jurk gedragen heeft.
Een diplomatiek mysterie
In de derde aflevering neemt het verhaal een onverwachte wending. Een Engelse historicus ontdekt initialen op leren boekomslagen die ook in het wrak zijn gevonden. Deze leiden naar een flamboyante ambassadeur in Constantinopel, die naar het schijnt zijn jong overleden vrouw lange tijd in zijn kelder bewaarde. Op sterk water… Deze theorie zou ook de aanwezigheid van rode kaftans in het wrak kunnen verklaren. Of…
Een Oekraïense prinses?
De laatste aflevering introduceert nog een interessante mogelijkheid. Op de boekomslagen wordt een familiewapen ontdekt van de adellijke familie Ostrogski uit het 17e-eeuwse Pools-Litouwen, in het huidige Oekraïne. Deze ontdekking leidt de onderzoekers naar Polen, waar ze hopen het definitieve antwoord te vinden…
Stof tot nadenken…
De jurk en het scheepswrak is een spannende historische zoektocht. Eentje waarin we naar meer zoeken dan de eigenaar van een oude jurk. De podcast stelt ook fundamentele vragen over hoe we naar geschiedenis kijken en hoe ons beeld van het verleden wordt gevormd. Want hoezo gaat het eigenlijk altijd over heldhaftige mannen en spectaculaire avonturen in de geschiedenis, terwijl er zoveel meer verhalen zijn die verteld kunnen worden?
Gelukkig is dit aan het veranderen, zie o.a. de podcasts Tante Jos, To Die For, Bad women, Mina en mevrouw en Alle geschiedenis ooit, om er een paar te noemen, en deze podcast draagt daar zeker aan bij. De jurk laat zien dat er in de krochten van de geschiedenis nog talloze onontdekte verhalen schuilgaan die de moeite van het vertellen waard zijn. En, ook niet onbelangrijk: De jurk en het scheepswrak nodigt ons als luisteraars uit om daar zelf aan mee te doen, zelf detective te spelen, mee te denken met de onderzoekers en onverwachte verbanden te zien opduiken.
De jurk en het scheepswrak
De jurk en het scheepswrak is een interactieve duik naar het Palmhoutwrak van de NTR die bestaat uit een driedelige documentaireserie, een vijfdelige podcast en een online duikervaring, waarin je als bezoeker zelf het scheepswrak kan bezoeken:
- De vijfdelige podcast en zoektocht naar de eigenaresse van de jurk, de beluisteren op alle podcastplatforms;
- De driedelige documentaire, te zien bij NPO Start;
- Een interactieve duik waarbij je zelf naar het wrak gaat;
- Je kunt de jurk en de andere stukken uit het wrak bekijken in het Museum Kaap Skil;
- Het Palmhoutwrak-dossier op de site van Museum Kaap Skil geeft je vast een voorproefje.
Afbeelding jurk: By Frouke Ecomare – Own work, CC BY-SA 4.0