De dood van de ‘Isdal Woman’ of ‘Isdal-vrouw’ is al zo vaak beschreven en ook zo goed beschreven dat ik me afvraag wat ik er nog aan toe kan voegen. Waarschijnlijk niks, maar het is wél een buitengewoon bizar verhaal dat me al een aantal jaren mateloos intrigeert.
Dus heb ik besloten een korte (nou ja, je kent me…) samenvatting neer te pennen, je te verwijzen naar mijn favoriete bronnen, en hier en daar te zeggen wat ik ervan vind.
Kortom, we reizen af naar de mistige bergen van ijzig Noorwegen en duiken in het mysterie van de Isdal-vrouw.
- Hoe zat het ook alweer met de Isdal-vrouw?
- De Isdalskvinnen: een raadselachtige vrouw
- De autopsie
- De mysterieuze reizigster
- Een vrouw met vele gezichten, die mogelijk naar knoflook rook
- Mysterieuze ontmoetingen?
- Speculaties en theorieën over de Isdal-vrouw
- Maken we het allemaal veel moeilijker dan het is en was de Isdal-vrouw psychotisch of manisch?
- De Isdal-vrouw wordt wereldberoemd
- Een open einde…
- Bronnen over de Isdal-vrouw
Hoe zat het ook alweer met de Isdal-vrouw?
Picture this, Bergen* Op de koude morgen van 29 november 1970 maken twee meisjes met hun vader een zondagse wandeling door het afgelegen Isdalen, de ‘ijsvallei’, niet ver van het Noorse Bergen. Dat klinkt als een gezellige familiewandeling, maar het werd al snel een akelige toestand: op een open plek, tussen de rotsen, ontdekte de familie namelijk het verbrande lichaam van een jonge vrouw, met haar handen omhoog, alsof ze haar gezicht probeerde te beschermen (een typische houding voor brandslachtoffers, maar dat wist de familie waarschijnlijk niet).
De vrouw was grotendeels naakt, haar gezicht was onherkenbaar door de verbranding. Maar het was niet alleen haar lichaam dat de aandacht trok. De voorwerpen die in de buurt lagen, riepen nog meer vragen op.
Naast haar lagen namelijk twee plastic flessen (zonder labels), rubberen laarzen (zonder labels), een gebroken paraplu, een luciferdoosje (of een verbrande kaars?), een wollen trui en een muts, een sjaal, nylon kousen (alles zonder labels), twee oorbellen, een ring, een portemonnee, een paspoorthouder zonder paspoort erin, en een halflege fles sterke drank. Veel van deze items waren gedeeltelijk verbrand. Alleen op de bontmuts en wat verbrand papier werden sporen van benzine gevonden.
Wat aanvankelijk leek op een tragisch ongeval of zelfmoord… Afijn, ik vind hier meteen al wat van, want op een zelfmoord lijkt dit mij dus in op het eerste gezicht niet. Maar goed, ik ben ja Inspector Morse niet, dus laten we met open vizier verder kijken.
De zaak werd al snel een van de meest intrigerende cold cases in de Noorse geschiedenis.
De Isdalskvinnen: een raadselachtige vrouw
De autoriteiten startten onmiddellijk een onderzoek, en rap werd duidelijk hoe raadselachtig deze zaak was. Alle labels waren uit de kleding van de vrouw verwijderd, wat suggereerde dat iemand haar identiteit bewust probeerde te verbergen. Oder? Ook een interessante true crime trope, als je het mij vraagt: speurders raken altijd erg van streek als er labeltjes uit kleding geknipt zijn. Maar volgens mij verwijderen vrij veel mensen labels uit hun kleren? (Ik in elk geval wel…)
Maar, vooruit, in dit geval was het ontbreken van labels opvallend, omdat helemaal niks nog een label had, ook de voorwerpen die om haar heen lagen niet. Een dameshorloge toonde tien over tien – een tijd die doet vermoeden dat het horloge nooit normaal was gebruikt (hoewel natuurlijk twee keer per dag in principe nauwkeurig…).
Er werden ook geen identificatiedocumenten gevonden.
Wie was deze vrouw, en wie of wat had haar naar deze afgelegen plek geleid? Want afgelegen, dat is de ijsvallei, die ook wel, heel ongezellig, Dødsdalen of doodsvallei, genoemd wordt, vanwege de onherbergzaamheid van het gebied en vele zelfdodingen die er in de middeleeuwen hebben plaatsgevonden.
De autopsie
De autopsie en toxocologische rapporten brachten het volgende aan het licht:
- De vrouw had een grote hoeveelheid slaappillen ingenomen, 50 tot 70 stuks, in twee of drie porties. Een deel van de pillen zat nog in haar mond.
- Er werden roetdeeltjes in haar luchtwegen gevonden, wat suggereert dat ze nog leefde toen ze in brand werd gestoken.
- De doodsoorzaak was waarschijnlijk een combinatie van vergiftiging door slaappillen en koolmonoxidevergiftiging door de brand.
- Er werden ook blauwe plekken op haar lichaam gevonden, wat wijst op mogelijk fysiek geweld voor haar dood.
- Haar gebit vertelde bovendien dat haar tanden waren behandeld met een zeldzame tandheelkundige techniek die voornamelijk in Oost-Europa werd gebruikt.
Wie de Isdal-vrouw was, was nog steeds volstrekt onduidelijk.
Ondanks dat en de vele vreemde elementen in de zaak, verklaarde hoofdonderzoeker Oskar Hordnes de zaak op 22 december 1971 voor gesloten. Zijn conclusie: zelfmoord.
Zelfdoding dus, hm, het zou niet mijn eerste gedachte zijn… Want waarom ging ze dan naar het vrij onbegaanbare Isdal na het innemen van de eerste dosis pillen? Waarom stak ze zichzelf in brand in plaats van te wachten op het dodelijke effect van de slaappillen? En waar kwam dan de gebruikte benzine vandaan? Een fles of jerrycan daarvoor is niet aangetroffen op de vindplaats.
Ongeïdentificeerde vrouw, signalement: ongeveer 1,63 groot, ongeveer 56 kg, donkerbruin halflang haar, bruine ogen, licht gezet figuur, leeftijd mogelijk 35-45.
De mysterieuze reizigster
De zaak werd nog mysterieuzer toen de politie twee nooit opgehaalde koffers vond in een kluis op het treinstation van Bergen. De vingerafdrukken op een zonnebril in de koffers kwamen overeen met die van het lichaam van de Isdal-vrouw.
In deze koffers zaten kleding, schoenen, make-up en eczeemcrème, op zich de usual suspects. Maar ook uit deze kleding waren alle labels verwijderd en er waren ook meerdere pruiken, zonnebrillen, een notitieblok met merkwaardige codes erin en contant geld uit verschillende landen, waaronder Noorwegen, Engeland, Duitsland, België en Zwitserland. Er was bovendien niet één paspoort, maar heel veel paspoorten, allemaal met een andere naam.
Nog steeds veel vragen, maar immerhin: de vrouw leek op reis te zijn. De politie in Bergen liet een schets maken en stuurde die naar alle hotels in Noorwegen. Met snel resultaat: in de maanden voor haar dood had de IJsdalvrouw twee keer een paar weken door Noorwegen gereisd. Ze verbleef in Oslo, Trondheim, Stavanger en Bergen, maar gebruikte elke keer een andere naam. Het enige wat ze nooit veranderde was haar vermeende herkomst: België. Ze reisde bovendien naar Frankrijk en Zwitserland. De codes in haar notitieboekje bleken uiteindelijk niet erg mysterieus te zijn en gaven in een soort steno haar reisroute weer.
Haar gedrag in de hotels werd door getuigen als vreemd omschreven; ze leek vaak op haar hoede en wantrouwig tegenover andere gasten en het personeel, en bleef vooral op haar kamer zitten, waar ze regelmatig meubels voor de deur schoof.
Een vrouw met vele gezichten, die mogelijk naar knoflook rook
De Isdal-vrouw claimde Belgisch te zijn, maar vulde de hotelregistratieformulieren in het Frans (kan natuurlijk…) of vreemd Duits in. Ze maakte opvallende spelfouten en gebruikte termen die alleen tijdens de nazi-bezetting werden gebruikt. Onderzoek in België onthulde uiteindelijk dat alle acht Belgische identiteiten die ze in de hotels had opgegeven, vals waren en dat geen van de adressen die ze had opgegeven bestond (vreemd).
Een recentere analyse van haar handschrift door een specialist van de Noorse inlichtingendienst concludeerde dat de vrouw waarschijnlijk in Frankrijk naar school geweest was, of in het Franstalige deel van België of Zwitserland.
Getuigenverklaringen, vooral die van hotelpersoneel, geven een goed beeld van haar uiterlijk. Ze was klein van stuk en werd geschat op een leeftijd tussen eind twintig en midden dertig, hoewel meer recent onderzoek ervan uitgaat dat ze eerder midden veertig was. Ze had bruine ogen en bruine, halflange haren.
De mysterieuze Isdal-vrouw was altijd goed gekleed en werd beschreven als aantrekkelijk en enigszins exotisch vanwege haar donkere haar. Sommigen dachten dat ze uit het Midden-Oosten kwam, anderen dachten aan Zuidoost-Europa. Ondanks haar opvallende terughoudendheid had ze een bijzondere uitstraling.
Ze droeg veel make-up en mensen in haar nabijheid merkten bovendien een vreemde geur op. Een schoenverkoper in Stavanger, die haar ongeveer twee weken voor haar dood rubberen laarzen verkocht, schreef de geur toe aan knoflook, dat in die tijd aanzienlijk minder veel gebruikt werd dan tegenwoordig (en dat, geef toe, meurt, of zo je wilt ‘ruikt opvallend’). Andere getuigen dachten dat het een bijzonder scherp parfum was.
Mysterieuze ontmoetingen?
Drie ooggetuigen berichtten dat ze in de dagen voor haar vondst in Bergen meerdere keren een ontmoeting had met een onbekende man. Of dat steeds dezelfde man was, kan op basis van deze beschrijvingen niet met zekerheid worden beoordeeld. De drie getuigen waren het er echter over eens dat de ontmoetingen allemaal kil waren verlopen. Er heeft zich nooit een man bij de politie gemeld die de Isdal-vrouw zou hebben getroffen.
Speculaties en theorieën over de Isdal-vrouw
Het mysterie van de Isdal-vrouw heeft natuurlijk voor eindeloos veel speculaties en theorieën gezorgd. Een populaire theorie is dat ze een spionne was, mogelijk van Oost-Duitse of Sovjet-origine, die opereerde in Noorwegen en om onbekende redenen werd geëlimineerd. Haar vele aliassen en internationale reizen lijken de theorie te ondersteunen.
Dat is op zichzelf een spannende theorie, maar aan de andere kant: een goede spion vestigt geen aandacht op zichzelf door steeds van hotelkamer te wisselen en zich opvallend te kleden. Het feit dat meerdere hotelmedewerkers zich haar levendig kunnen herinneren, lijkt er toch eerder op te wijzen dat ze geen spion was. Of een vrij slechte spion… Een echte spion zou ook gewoon verdwijnen, al dan niet vrijwillig.
Een andere theorie suggereert dat ze betrokken was bij illegale handel of smokkel. Bergen, een belangrijke havenstad, was destijds een knooppunt voor verschillende illegale activiteiten. De Isdal-vrouw kon een smokkelaar of koerier zijn geweest die op brute wijze werd uitgeschakeld toen een deal misliep.
Maken we het allemaal veel moeilijker dan het is en was de Isdal-vrouw psychotisch of manisch?
Er is nog een mogelijkheid, die ik uitgerekend tegenkwam op een reddit thread in de sub Unsolved Mysteries. Een interessante mogelijkheid: wat als de Isdal-vrouw psychotisch was? De Isdal-vrouw vertoonde gedrag dat kenmerkend is voor iemand met een ernstige psychische aandoening, mogelijk schizofrenie of bipolaire stoornis. Haar paranoïde gedrag, zoals het steeds wisselen van hotelkamers en het gebruik van de pruiken en valse identiteiten, past goed bij iemand die ervan overtuigd is dat ze gevolgd wordt.
Haar slechte hygiëne (denk aan de knoflookgeur) kan wijzen op een recente ontwikkeling van haar aandoening. Als het echt knoflook was, wijst dit in mijn ogen niet per se op slechte hygiëne, maar als haar hygiëne te wensen overliet, kan het een symptoom van psychisch lijden zijn. Het is niet ondenkbaar dat de Isdal-vrouw, die mogelijk tussen de 35-45 jaar oud was, nog niet zo heel lang symptomen had, en dat dit de eerste keer was dat ze echt acute symptomen had. Schizofrenie maakt zich vaak pas kenbaar als patiënten al in de 20 zijn, qua leeftijd zou het kunnen.
Haar tragische dood kan zo worden verklaard door een, zij het bizarre, zelfmoord, waarbij ze probeerde identificatie na haar dood te voorkomen omdat ze in haar waan geloofde dat iemand haar op de hielen zat. Het was in die tijd ook niet heel moeilijk om aan barbituraten te komen.
De redditor suggereert bovendien dat de Isdal-vrouw mogelijk een high-end sekswerker was, wat haar reizen en verzamelingen pruiken en kleding zou kunnen verklaren. Het kan ook een reden zijn waarom de man (mannen) met wie de Isdal-vrouw gezien zou zijn zich nooit heeft (hebben) gemeld bij de politie. Wat mij betreft maakt dat een eventuele ontmoeting met een rechtse Zwitserse bankier in Parijs waar de NZZ (zie bronnen) het over heeft een stuk plausibeler: waar de NZZ een geheime samenzwering ziet, ligt wellicht een seksdate eerder voor de hand?
De Isdal-vrouw wordt wereldberoemd
De zaak kreeg aanzienlijke media-aandacht, zowel in Noorwegen als internationaal. Niet alleen in de jaren ’70, maar ook nu, vijftig jaar later nog. YouTubers, podcasts en artikelen hebben allemaal geprobeerd het mysterie te ontrafelen, maar zonder doorslaggevend bewijs en zonder eenduidig resultaat. In 2016 besloot de Noorse publieke omroep NRK de zaak opnieuw te onderzoeken, wat leidde tot nieuwe inzichten en een steengoede podcast, maar geen definitieve antwoorden.
Het gebruik van moderne technieken, zoals DNA-analyse, bracht enige hoop. DNA-monsters werden verkregen van de overblijfselen van de vrouw en vergeleken met internationale databases. Hoewel dit geen directe familieleden opleverde, suggereerde de analyse dat ze waarschijnlijk uit Midden- of Zuid-Oost-Europa kwam.
De Isdal-vrouw is begraven in een stalen kist. Voor het geval dat er ooit nog meer onderzoeksmogelijkheden zijn.
Een open einde…
De Isdal-vrouw is nog steeds een mysterie, ook meer dan vijftig jaar na haar raadselachtige dood. Wat ze ook voor werk deed, of ze ziek was of toch een spion: we weten gewoon nog steeds niet wie ze is, en wat de precieze omstandigheden van haar dood waren.
Eigenlijk, ik kom er maar voor uit, houd ik dus niet van onopgeloste zaken. Dat maakt me onrustig, en het zijn onbevredigende verhalen, want als speurneus wil je gewoon ontdekken hoe het zit. Het zou ook wat zijn als Morse aan het einde van de aflevering zou zeggen ‘naja, eh, kweenie’.
Maar ja, het lot heeft gewild dat we gewoon nog niet weten hoe het nou precies met de Isdal-vrouw zit. En daarmee heeft dit artikel dus ook een buitengewoon onbevredigend einde. Maar misschien wil je meespeuren, en wie weet, komen we ooit nog te weten wie de Isdal-vrouw écht was.
Bronnen over de Isdal-vrouw
Wil je meer over haar lezen en horen, begin dan hier:
- Death in Ice Valley, podcast van de BBC, o.a. ook een van de redenen voor nieuw DNA-onderzoek;
- Death in Ice Valley, new clues, BBC;
- The Isdal Woman is not as complex as portrayed, draadje op reddit onder r/unsolvedmysteries;
- 503UFNOR, Unidentified Female, de Isdal-vrouw op het Doe Network;
- Who was the Isdal Woman, and what do we know about her death? Discovery UK;
- In 50-year-old unsolved death in Norway, an explosive new lead points to Nazi-allied Swiss banker, NZZ (dit artikel ontspoort wat mij betreft nogal, qua samenzweringen en vergezochtheden);
- Who is the Isdal Woman? Hubpages;
- Isdal Woman, Unidentified Wiki;
- Spy, Murder Victim, Or Something Else? Inside The Decades-Long Mystery Of The Isdal Woman, All that’s interesting;
- The Isdal Woman – Operation Isotopsy: Death in Ice Valley, boek van Tore Osland
- 50 year old mystery, A.W. Naves op Medium;
- In de Facebook-groep Death in Ice Valley wordt door amateurspeurders gezocht naar de identiteit van de Isdal woman.
- Klaus Schmeh, cryptoloog, raakte gefascineerd door de Isdal-vrouw vanwege haar notitieboekje en duikt in meerdere artikelen (in Duits en Engels) in de zaak.
Afbeeldingen
- Uitgelichte afbeelding: Untitled, Victoria_Regen, pixabay/Canva Pro
- Compositietekening van de Isdal-vrouw: Stephen Missal – NRK – Do you remember this woman? Fair use
- Silhouette of a Woman During Sunset, Marcin Tomczak, Pexels/Canva Pro
- Mystery woman, LeoPatrizi, Getty Images Signature/Canva Pro
*Ik houd mijn inner-Sophia Petrillo toch steeds beter in bedwang!